Nog nooit eerder in mijn leven schreef ik een essay. Ik had eigenlijk geen idee wat dat precies zou moeten zijn. Na het raadplegen van wat vrienden (inclusief mijn vriend google) was mijn conclusie de volgende:
Een essay is een aan proza grenzend wetenschappelijk betoog is waarin de auteur zijn visie geeft op een verschijnsel en daarbij meer dan eens ongebruikelijke dwarsverbanden legt.
Dat gezegd hebbende volgt hier mijn allereerste essay.
Verschuivende Europese regio’s.
Wat is Europa? Vraag het aan een honderdtal willekeurige individuen en verwacht evenveel verschillende antwoorden. Europa is niet eenduidig te definiëren. Voor de één is Europa een muntstuk, voor de ander is het een gebied waarbinnen hij geen paspoort hoeft te tonen. Voor de één is het een bedreiging van zijn eigen regionale en/of nationale identiteit, voor de ander is het juist een kans om zichzelf meer als inwoner van een regio of land te profileren.
Europa is opzoek naar haar eigen identiteit. De staatshoofden, de inwoners van het ‘oorspronkelijke’ Europa en de inwoners van de nieuwste EU lidstaten. Daar begint overigens de verwarring al. Kunnen we Europa gelijk stellen aan de Europese Unie of dienen we daar een conceptueel verschil te markeren? Voor het gemak, en louter daarom, stel ik die twee voor nu aan elkaar gelijk.
Terug naar die Europese identiteit. Europa bestaat in de eerste plaats uit landen, regio’s en steden. Ogenschijnlijk is een land superieur aan regio en een regio superieur aan een stad. Althans, zo kon men lang aannemen. Een regio was immers een gebied binnen een, in Europese context, natie-staat. Binnen die landen en regio’s bevinden zich de steden. Een logische volgorde van schaalniveau zou zijn, van groot naar klein: Europa, natie-staat, regio, stad. Naar mijn mening is dit echter conceptueel onjuist. En wel om het volgende.
Binnen Europa zijn twee processen gaande. Enerzijds veranderd de samenstelling van de steden. Steeds meer internationale migranten domineren het stadsgezicht. Die dingen die ooit zo typerend waren voor een Europese stad worden aangevuld met nieuwe invloeden, afkomstig van deze transnationale migranten. Ondanks dat we de stereotype beelden van de verschillende grote steden maar wat graag in stand houden valt niet te ontkennen dat in werkelijkheid de bevolkingssamenstelling dusdanig is veranderd dat de ingebeelde identiteit van een stad vaak mijlen ver staat van de wezenlijke stad.
Het tweede proces dat zich afspeelt binnen het hedendaagse Europa is dat van regionalisering. Regio’s gaan zich steeds sterker profileren. Europa zelf speelt hier een dubbelrol in. Enerzijds is het versterken van een regionale identiteit voor inwoners een middel om zich af te zetten tegen de steeds groter wordende invloed van Europa. Anderzijds kennen we binnen Europa diverse actoren (bijvoorbeeld structuurfondsen) die juist bewust bijdragen aan het versterken van regio’s, met als gevolg een versterkte regionale identiteit.
Die twee processen, regionalisering en de veranderingen binnen grote steden, lijken in eerste instantie geen verband met elkaar te hebben. Mijns inziens is dat verband er echter wel. Men moet het alleen willen zien
We erkennen binnen Europa slechts zelden dat de veranderende samenstelling van onze steden een invloed heeft op onze stedelijke identiteit. We houden daarmee een mythe in stand. Maar als we instaat zouden zijn om de rol van onze transnationale migranten op onze steden te erkennen dan zouden we mogelijk nog wel een stap verder kunnen gaan. Een stap die het verband tussen deze transnationale migranten en onze definities van regio’s wel eens fundamenteel zou kunnen veranderen.
Vrijwel elke Europese regio heeft één stad (of meerdere steden) die een cruciale rol vervult voor die regio. Tegelijkertijd zijn het transnationale migranten die juist die steden als onderkomen hebben en daarmee die steden veranderen. Zou het niet meer dan evident zijn om te stellen dat de Europese regio’s veranderen onder invloed van dezelfde transnationale migranten?
We hebben de grote rol van de steden op regio’s nooit helemaal erkent. De steden zijn en waren de broedplaats van alle grote veranderingen. Wat in een stad gebeurt, heeft hele regio’s veranderd. Heeft zelfs de grenzen van regio’s doen verschuiven. De ene stad werd groter, en daarmee de omliggende regio belangrijker, waardoor een andere stad omliggend gebied af moest staan aan de groeiende regio. Op die manier zijn de definities van Europese regio’s in de loop van de geschiedenis meermaals hervormd.
Op dit moment wordt algemeen aangenomen dat regionalisering plaatsvindt binnen de regio’s zoals wij die al decennia lang kennen. Zonder in die aanname de significante rol van transnationale migranten te betrekken. Naar mijn mening wordt het tijd om te concluderen dat transnationale migranten niet alleen de grote steden sterk beïnvloed hebben maar daarmee ook de hele opdeling van Europa in de regio’s zoals wij die denken te kennen hebben herdefinieert en daarmee de rol van een stad superieur te hebben gemaakt aan die van een regio.
